Otpočinjući kao kritika odnosa između kolonizovanog i kolonizatora, te uslova koji dopuštaju nejednakost, postkolonijalna kritika je proširila svoje istraživačko polje na rodne odnose i druge forme neravnopravnosti, zadržavajući se u okvirima kritike teksta. U svojim počecima bila je usmerena na književna dela subjekata kolonizacije odakle je ukazivala na identitetski rascep, mimikriju, akulturaciju kolonizovanog i najzad, nemogućnost ostvarivanja njegovih prava. Docnije su se u pod lupom postkolonijalnih kritičara, našla dela kolonizatora o kolonizovanima koliko i drugih subjekata koji su žrtve dijalektičkog odnosa između Istoka i Zapada.
Postkolonijalizam ima svoju arheologiju i istoriju, teorijsko-metodološku podlogu kao i svoje raznolike aspekte. U „arheološkim“ okvirima, on izvire iz antikolonijalizma, podstaknut i inspirisan dobom dekolonizacije. Nekima od prvih tekstova koji ukazuju na prirodu odnosa između kolonizovanog i kolonizatora, smatraju se još Las Kazasove beleške o uništenju Indijanaca. Njima prethode Kolumbovi zapisi a na prve susrete sa drugima i prve predstave osvajanja neevropskih kontinenata, do danas se poziva u uvodnim delovima antikolonijalističkih tekstova. Po nekim kritičarima ovakvog usmerenja, upravo ovde nastaje osnova na koju će se docinije nadovezivati antikolonijalni pokret, najpre u Latinskoj Americi, šireći se odatle u druge delove sveta. Politička delovanja Fidela Kastra, Ernesta Če Gevare, zasnovana na ideji prilagođavanja marksizma različitim kulturama i sintezi učenja V.I. Lenjina, Mao Cetunga i Antonija Gramšija smatraju se nekima od nosilaca prakse antikolonijalizma. U Africi, pre pojave teologije oslobođenja i crne teologije, Simon Kimbangu propovedao je oslobođenje crnog stanovništva Konga i bio osuđen na smrt. Potom su, jedan za drugim, sledili novi religijski pokreti u Južnoj Africi koji su se borili protiv klasne dominacije i rasizma, a Martin Luter King i Malcolm X pokrenuli su afričke hrišćane na borbu protiv aparthejda. U proteklih nekoliko decenija sve se više govori o feminizmu kao antikolonijalnom jer se smatra sposobnim za borbu protiv maskulinizma u okvirima doma i partnerskih ili porodičnih odnosa. Žene Trećeg sveta odigrale su značajnu ulogu u antikolonijalnim kampanjama, premda se njihov doprinos nikada nije smatrao jednakim doprinosu muškaraca. U Africi su žene bile uključene u Mau-mau gerilski rat protiv Britanaca, ali im vođstvo u pokretu nikada nije dopušteno.
Najzad, predvođena ikonom Mohandasa (Mahatme) Gandija, oslonjena na religiju koja odbacuje marksističke preporuke o revoluciji i opredeljuje se za nenasilne metode podstaknute džainizmom, Indija uspeva da se sporo i na duže staze oslobodi britanskog kolonijalizma. U intelektualnoj sferi, jedna značajna figura i subjekt kolonizacije danas postaje poput ikone. Franc Fanon - mladi, tragično preminuli psihijatar sa Martinika, među prvima ukazuje na isključivanje glasa kolonizovanog; na njegovu mimikriju i ambivalentni identitet, ostavljajući trajni pečat na dela postkolonijalnih kritičara. Proširujući mogućnosti frojdovske analize na tekst i političke odnose, Fanon originalno i uspešno povezuje psihoanalizu i književnu kritiku, boreći se protiv dominacije belog čoveka, kako u tekstu, tako u praksi. Uprkos sličnostima i razlikama u metodama kolonijalne borbe, antikolonijalizam i postkolonijalizam delujući i atraktivan u postglobalizacijsko doba čine, iako fluidnu, svakako neraskidivu celinu borbe protiv nejednakosti. Najpre, Gandijeva antikolonijalna borba nenasiljem, potom intelektualno delovanje Franca Fanona, čine se najznačajnijim premda oprečnim tačkama antikolonijalizma. Dok se Gandi zalaže za nenasilnu praksu, na drugom kontinentu će se tek jednu deceniju kasnije Fanon zalagati za otvorenu borbu protiv aparthejda i svakog lišavanja ljudskih prava kolonizovanog, crnog subjekta.
No, tek šezdesetih godina dvadesetog veka, sazreli su uslovi za pojavu postkolonijalizma, a nešto više od deset godina kasnije, nakon što je Edvard Said objavio svoj Orijentalizam, postkolonijalizam će sigurnim koracima stupiti na kritičku, naučnu scenu. Devedsetih godina dvadesetog veka. postkolonijalizam dobija svoju punu snagu i zamah.
Dodaj komentar