U proteklih dvadesetak godina govori se o Izmišljanju Ruritanije, Imaginarnom Balkanu, fantastičkoj evropskoj Drugosti, a najzad i Divljem Balkanu, ili Ničijim zemljama. Ovim mahom interdisciplinarnim studijama koje su često naslovljene rečenicama iz nekoliko vekova starih putopisa zajedničko je da se, mada na različite načine i iz različitih uglova, bave ispitivanjem procesa proizvodnje Balkana. Ova pomodna formulacija omogućila im je da istraže složenost načina na koje je to poluostrvo zamišljano, i prepoznaju ga kao predmet zapadne fascinacije, želje, straha, odražavajući težnje za osvajanjem i posedovanjem ne-zapadnog Drugoga.
Naime, interesovanje za načine na koji se Drugi vidi, otkrilo je da Balkan o kojem su britanski, francuski i američki čitaoci saznavali iz putopisa nije nekakva preslikana stvarnost niti svedočanstvo, nego pojednostavljena slika koja obiluje fantastičnim elementima. U devetnaestom i dvadesetom veku o Balkanu i drugim malo poznatim delovima sveta, saznavalo se iz putopisa – dominantnog žanra koji je služio kao zamena za naučno znanje. Kao takav on je lako prodirao ne samo u knjižare, biblioteke, pa tako i domove znatiželjnih pripadnika svih socijalnih slojeva, već je, izjednačen sa etnografskim studijama širio poželjno znanje u školama i univerzitetima i u formi ozbiljnih karakteroloških studija objašnjavao razloge za ekonomsku i političku nejednakost u svetu.
Istraživači putopisne literature uglavnom se slažu da je Balkan otkriven i zamišljen u prvoj polovini devetnaestog veka sa, kako piše Vesna Goldsvorti, “Bajronom u ulozi Kolumba”, te da su tada formirane predstave koje do danas deluju poput stereotipnih konstanti omogućavajući Zapadnoj da sebi objasni jedan deo Istočne Evrope. Poput Azije i Afrike, kao ne-Evropa, Balkan je plašio i fascinirao, pozivao putnika da se upusti u neponovljivu avanturu na onome što će se sredinom devetnaestog veka učvrstiti kao “rubno područje”, “granica Evrope sa Azijom”. U jednom bližem i, danas bismo rekli “instatnom obliku”, putnik koji sebi nije mogao priuštiti putovanje u Egipat ili Indiju, kao i onaj koji ne bi želeo da propusti priliku da upozna poslednje ostatke evropske egzotike na svojoj Grand Tour zaustavio bi se na Balkanu. Bila je to neka vrsta okrepljenja čula onim što su putnici nazivali “orijentalnim prizorima”, pozornica na kojoj je putnik gledao projekcije iz vlasite prošlosti, strahove i potisnute želje svog društva. Tu je uvek bilo mogućnosti da se prepusti čarima “zaostalosti”, “primitivizma”, “brutalnosti”, ili da se uoče “animalna privlačnost Drugoga” koliko i “naivnost”, “nevinost”, “neiskvarenost tekovinama evropske civiizacije”. Zato će Balkan sve do polovine dvadesetog veka u britanskim i američkim putopisima, itenererima, ilustrovanim mapama ostati “Bliski Istok”; mesto koje naseljavaju ratnici, “ljudi sa očima koje vide u mraku”, “odrasli sa osobinama dece”, „ljudi kojima je sudbina dodelila zadatak uništavanja umesto stvaranja”, “Divlja Evropa”, Bure baruta”, “budžak kontinenta”, sve ono čime se ispunjava “egzotični prostor evropske Drugosti”
Dodaj komentar