Geografski atlasi i udžbenici Balkan smeštaju između Istoka i Zapada, a u bedekerima i putopisima je predstavljen kao spona između suprotstavljenih kulturnih svetova. Njegova istorija je od devetnaestog veka ispunjena političkim kolebanjima, smeštanjima u Aziju, Afriku i napokon, na marginu evropskog kontinenta. Britanski i američki putnici i pisci ga izmeštaju iz Evrope, budući da, kako tvrde, njegovi stanovnici sami o Evropi govore kao o “drugom kontinentu”. Tako se stiče utisak da je Evropa za Balkan neko “drugi/treći” koliko i Balkan za Evropu. Donekle paradoksalno, ni “Zapad” ni “Istok”, Balkan nisu prepoznavali kao deo svog kulturnog, geografskog i političkog tela. Imagološke, translatološke i postkolonijalne studije pokazuju kako su dva međuzavisna geografska prostora – Istočna Evropa i Balkan, zadržala nezavisne simboličke geografije. Razdvojene fizičke i zamišljene geografije ocrtale su granice Istočne Evrope uključujući u nju Rusiju i zemlje koje je u prošlosti kolonizovala, ali i druge zemlje Istočnog bloka - Poljsku, Češku, Slovačku, Rumuniju, od onih koje su ulazile u sastav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, Bugarske, Albanije i Grčke. Razlozi za ovo nalaze se dugoj istoriji određenoj rascepima i preklapanjima imperijalnih domena.
Konačno razilaženje ovih geografija se na nivou paradigmi, odigralo krajem devedesetih godina dvadestog veka kada je govor o Balkanu nazvan balkanističkim diskursom, a Istočna Evropa ostala u okvirima orijentalističke paradigme. Naizgled ironično, Balkan i Istočna Evropa rastali su se na političkom, simboličkom i teorijskom planu, što je podržano identitetskim osnovama u kojima su se razdvajali pojedinci i grupe, naglašavajući svoju pripadnost bilo Istoku, bilo Zapadu. Postkolonijalni zaključak po kojem je Zapad uspostavio hegemoniju nad ostatkom sveta, pokazao se kao jednostran. Ovi teoretičari nisu uzeli u obzir činjenicu da je imperija Rusija proizvodila istoriju sveta, prekrajala granice i zamišljala odnose koliko i Velika Britanija, ili Sjedinjene države vodeći se političkim interesima i diskurzivnom dominacijom. U tom procesu, na koji ukazuje Eva Tompson u studiji Ruska književnost i imperijalizam stvorila je vlastitu istoriju u opoziciji prema istoriji koju je proizvodio Zapad, korigovanjem, ideološkim menjanjem i političkim usavršavanjem pojedinačnih istorija osvojenih zemalja. Njen udeo u književnom korpusu koji reflektuje političke odnose, daleko je od zanemarljivog, imajući u vidu visok status koji uživa među čitaocima širom sveta. Upadi u zapadni diskurs, samo su otvorili prostor za nevidljivi, treći glas. Dela Puškina, Tolstoja i Dostojevskog odražavaju diskurzivnu dominaciju analognu narativnim osvajanjima Dikensa, Tenisona, Bronte.
U dvadesetom veku, dok je Velika Britanija bila zauzeta spuštanjem Gvozdene zavese, Sovjetski Savez je ostvario političku dominaciju nad geografski raznolikom teritorijom i nametnuo vlastitu hijerarhiju sa centralizmom Moskve nad etnički raznolikim stanovništvom. Pokazalo se da je Centralna Evroazija bila u drugačijoj poziciji u odnosu na društva Azije i Afrike, mada proces njihove dekolonizacije nije uspostavio nove kognitivne okvire i obezbedio oslobađanje od nametnutog sistema vrednosti. Uprkos tome, hijerarhija znanja i vrednosti koju je nametao ruski i sovjetski sistem, u Centralnoj Aziji su okončani kritikom ruske kulturne dominacije koja je predstavljena kao svojevrsni kolonijalizam. U osnovi takvog sistema, uočava se korišćenje uobičajenih postupaka tekstualne hibridizacije, mimikrije, zamišljanja graničnih geografskih područja i konstruisanje istorija osvojenih zemalja. Politička istorija Balkana je zaista bila drugačija.
Balkan se nalazio između dva imperijalna domena. Ime su mu dali nemački, a granice ocrtali engleski putnici. Od pedesetih godina dvadesetog veka, veći deo poluostrva nalazio se pod političkim delovanjem Britanije i Sjedinjenih Država, gde se izuzima samo Bugarska kao nekadašnji „ruski satelit“. Pradigme rezervisane za Istočnu Evropu, pokazale su se nedekvatnima pri pokušajima primene na tekst o Balkanu. Danas se Istočna Evropa i Balkan razdvajaju kao zasebne geografije, gde prva ostaje u okvirima zamišljenog Istoka, a drugi spona između dva dela Evrope i dva simbolička dela sveta.
Dodaj komentar